blogak

Irinmodo (1307-2017)

FRANTSESAK ANTZUOLAN ETA ERRUKIZKO AMAREN PARROKIA


XVIII. mendearen bukaeran frantsesen inbasioa eman zen Gipuzkoan, eta berorrek Antzuolako herritarrengan ere eragina izan zuen, euren aurka borrokoan egiteko: (“Han sacado 65 soldados, un capitán que fue Pascuel de Yrazabal, un teniente y 3 sargentos con 5 cabos, que para un lugar tan corto es mucha gente y que desde luego para los labores del campo harán mucha falta”[1]). 

Egoera horrek  Mexikon bizizen Frantzisko Iraeta-Ibarra ere asko samindu zuela jakin badakigu. Izan ere frantsesen inbasioak ez bazuen orduan eraikitzen ari zen erretaularen lanetan eragin handirik izan, bai, ordea, gero aipatuko dugun bezala, herritarrengan eta baita parrokiako beste ondasunetan ere.

XVIII. mendearen bukaeran, 1793-1795 urteen bitartean zehazkiago, eta 1793ko urtarrilaren 21ean Frantziako erregea zen Luis XVI.a gillotinatik pasatu ondoren, Europako hainbat erresumek (Espainia tartean) gerra deklaratu zioten Frantziari, eta Konbentzio Gerratea deitu izan zaionari hasiera eman zitzaion. Nahiz eta hasiera batean Espainiako tropen nagusitasuna nabarmena izan, ez zuen asko iraun, eta 1794ko uztailean  sartu ziren frantsesak Euskal Herrian Baztan aldetik, ondoren, inongo oztoporik gabe Hondarribia, eta berehala Donostia bereganatuz.

Ezaguna izango dugu agian gerrate honetan Gipuzkoako probintzian frantsesek egindako “ibilerak”, lapurretak eta ankerkeriak. Izan ere ez zuten inongo trabarik izan hori egiteko. Gure herriari dagokionez, elizako liburuetan adibidez jasota daude frantsesek egindako triskantzak. Hala, une hartan antzuolarrek bizi zuten egoeraren kronikatxoa lagatzea pentsatu zuen garai hartako erretore jauna zen Miguel de Urrutiak: 

“El día 30 de Agosto de 1794 fueron muertos por la tropa francesa, que paso por esta villa de Anzuola, haviendo quemado en su vispera a las villa de Eybar y Ermua, y otra parte de dicha tropa a la villa de Ondarrua, sometiendo en las espresadas villas y en sus travesias muchos robos e inumanidades (sic), y en esta de Anzuola las mayores; pues, sin aberlos echo resistencia alguna, mataron desde el alto de Ygueribar Azparrundi a la hermita de la Antigua, a Joseph Manuel de Yrala, Joseph de Arralde, Gabriel de Arralde, Domingo de Yrizar y Venancio de Pujana; y en el bibero de Olamendi a Ignacio de Yzaguirre, Joseph de Ystueta y Francisco de Luariz Arizti; y a Ignacio de Eguren en el alto de Descarga, y robaron muchas casas de la calle y caserias. Hizieron su mansion en el dicho bibero de Olamendi, de las diez horas de la mañana del dia dicho treinta hasta las dos o tres de su tarde, y en este tiempo arcabuzearon a 16 hombres que les tomaron desde Ermua hasta el alto de Descarga, puestos en dos filas; de estos algunos eran de Ezquioga, otros de Legaspia y los restantes de Eybar, y ocurrio la particularidad de haver quedado con vida, entre los muertos, uno de Legaspia y recivio el Santo Sacramento de la Penitencia en la caseria de Erauza, y le llebaron a otro dia a su casa de Laquiriola con vida, aunque atravesado de diferentes balazos. 

Los nuebe primeros, vecinos de Anzuola, fueron enterrados dicho día 30 y el siguiente en la Parroquial de Nuestra Señora de la Piedad, y trece de los restantes en la hermita de Santa Engracia, y a los demas, que eran de Legaspia, los llebaron a enterrar a su iglesia”[2].

Baina borroka ez zen horretan bukatu, eta gizakion ankerkerria gerra garaietan noraino iristen den adibidetzat harturik, ekainaren 29an (San Pedro egunean) zera gehitzen diosku Miguel de Urrutiak: 

“El dia que rompieron las tropas francesas las lineas de Sasiola, Azcarate, Muzquirizu, Elosua y Descarga, sin resistencia en nuestras tropas, una partida que bajo por la caseria de Amesti a Bergara entraron en la casería de Uarriaga abajo y, pedido por algunos franceses a Andres de Gavilondo que les diese dineros y respondido que no tenia, con poca humanidad le dieron un balazo y a otro día murio sin haver recivido los Santos Sacramentos, y fue enterrado por sus interesados en San Juan de Uzárraga, cuio distrito ocuparon las abanzadas francesas y, creiendo hallar algun tesoro, reconocieron su sepultura hasta dar con el difunto”[3].

Beraz, arestian aipatutako lerroek ongi adierazten digute garai hartan Antzuolak bizi izandako egoera traumatikoa. Hala ere, gezurra dirudi baina, gure erretore jaunak ez digu ezer aipatzen frantsesen etorrera horrek ze eragin izan zuen elizako ondasunetan. Hori argitzeko beste iturri bat, parrokiaren “fabrica” liburua hain zuzen, kontsultatu beharra izan dugu; eta han bai, han zertxobait gehiago aurkitu dugu frantsesen inbasio honi beste dimentsio berri bat emateko.

Hala, antzuolarrek jakin bazekiten frantsesek ez zutela denbora handirik beharko herrian sartzeko, herrian bertan frantsesei aurre egiteko gaiatsunik ez zegoelako. Beraz, prebentzioa garrantzitsua zen une hartan, eta elizako ondasunak salbu jartzeko presaka ibili beharra zegoen. Horretarako, urte hartako (1794) maiordomoa zen Pedro Bentura de Iturbek, elizan zegoen zilarrezko gauzak kutxetan sartu eta Gasteizera, San Frantzisko elizara hain zuzen, bidaltzeko agindua eman zuen. Manuel de Azkaratek eraman omen zituen kutxa hauek. Badirudi presaka eraman zituela, izan ere, hasiera batean ez zuten jakin izan nora eraman zituen kutxak. Egoera honen aurrean, herritar bat (Juan de Mendizabal) joan zen Gasteizera hauen arrasto bila, baina inongo berririk gabe bueltatu zen. Antzuolako erretorea bera ere, Miguel de Urrutia, Antzuolako Errukizko Amaren eta Uzarragako parrokiatik bidalitako zilarrezko bitxiak han zeudelakoan-edo, Arabako hiriburura joan zen. Baina ez zituen bertan ikusi, ordurako frantsesak Gasteiztik hurbil zeudela-edo, ezagutzen ez dugun Jose Kintana batek, Mirandako San Frantzisko komentura eraman zituelako herriko bitxiak eta liburuak. Hori jakinik, Mirandako bidea hartu, eta bertako San Frantzisko komentura joan zen. Bertako arduradunekin egonda,  zera agindu zien Migel de Urrutiak frantsesak Mirandara ere etorriko balira, alegia, herriko parrokien bitxiak urrutirago bidaltzeko. Hala, bitxiak bertan lagata, bataio, ezkontza eta heriotza liburuak hartu eta Antzuolara ekarri behar zituenez, horretarako kutxatxo bat erosi zuen.

Baina frantsesen erasoaldiak ez ziren bukatzen. 1795eko azaroaren 29an frantsesek eragindako beldurrarengatik (“por la necesidad que hubo para ello mediante la correría que hizo el francés en esta villa”) sakramentu liburuak berriro hartu eta Goronaetara (Aretxabaleta) eraman zituzten.

Beraz, frantsesek eragindakoak ugariak izan ziren herrian, erailketak barne. Eta arestian aipatu dira horren lekukoak. Uzarraga eta Errukizko Amaren elizetan eragindako kalteak ere ugariak izan ziren, eta urte batzuetan diru dezente gastatu behar izan zen -“por el motivo de haber descalabrado el enemigo francés”[4]- txikizioak konpontze aldera. Hiru urte (1794tik hasi eta 1797ra arte) gogorrak izan ziren herritarrentzat. Honatx txikizio eta gastuen adibide batzuk: 

  • 36 erreal gastatu behar izan ziren ondorengo urteetan bi kutxa konpontzen, hauek frantsesak txikituta laga zituelako.
  • Jose de Azurmendiri, Oñatikoa bera, frantsesek 1794ko azaroaren 29an eragindako lapurreta eta profanazioaren inguruan elizbarrutira, Logroñora,  aholku bila joatearren egindako gastuengatik.
  • Igurtzi Santua eramateko zeuzkaten zilarrezko ontziak ere frantsesek lapurtu zituzten, eta horien ordez Oñatiko San Migel parrokiako sakristauak ekarri zituen kristalezko bi ontzietan.
  • Frantsesek ere elizako arropak txikitu zituzten (kapak, estolak, frontalak,…) eta hauek konpondu behar izan ziren. Horretan aritu ziren Josefa Zabalo eta Juana Goenaga.
Esan ere, 1795ean ordaindu zitzaiola Andres Mendizabaleri Mirandara joan eta bertatik ontzi sagratuak eta bitxiak ekartzearren.

Baina gerra hau frantsesen aurka izandako lehen gerratea izan zen. Urte batzuk beranduago (1808), Napoleonek zituen egitasmoekin bat egiten dugu; hau da, aldaketa dinastiko bat inposaketarekin, eta Espainiako erregea bere anaia zen Jose ezarri nahaiarekin. Hala, Baionan elkartu ziren Espainiako (eta Euskal Herriko) goi mailako jauntxoak, tartean ere Kalagorriko Gotzaindegiaren ordezkaria zena, hau da, Arrasateko bikarioa zen Manuel Maria Upategui. Gatazka honen aurrean, hau da, Independentziaren Gerraren (1808-1814) aurrean, euskaldunen jarrera nahiko aldakorra izan zen: aldekoa zein kontrakoa, sektore sozial eta garaiaren arabera. Adibidez, benetako kontrako jarrera 1810etik aurrera gertatu zen, eta ordukoak dira hainbat herritako oroimenean bizirik dirauten ekintza: Gasteizko eta San Martzialgo borrokak (1813), hain zuzen ere.

Informazio gehiago nahi baduzu, klikatu hemen.


 Gasteizko bataila, 1813ko ekainak 21
 Koldo Mitxelena Kulturgunea:Signatura: KM : 094 MAR - PAG. 73

Beraz, frantsesen aurka izandako bi gerrate haiek gertu izanda, garai hartako herritarren egoera ez zen txantxetakoa izan. Kontutan badugu herritarren ekonomia orduan oso prekarioa eta hauskorra zela, gerrateek egoera kritikoan lagatzen zuten jendea, eta etxeetako ondasunetan itzelezko eragina izaten zuten. Horren adierazle, adibidez, hain ugariak ziren tropen hornikuntzaren baitan herrietan nahiz baserrietan “emandako” edota lapurtutako jan eta edanen gertaerak. Egoera honetatik ihes egiteko ez zegoen aukerarik, ezta salbuespenik ere.  Hala, 1809an, frantsesen eskaerak erantzuteko, herriko parrokiak zera egin zuen: “Para provisiones de víveres y forrajes en los puntos de Mondragón, Villarreal y Zumárraga reciben de la iglesia parroquial de Anzuola una custodia de 41 onzas de plata, única que aseguraron existir”[5].


Informazio gehiago nahi baduzu, klikatu hemen.
Donostiako setioa. Signatura: Untzi Museoa : PLANERO

Ez zen eskaera bakarra izan, frantsesen hornikuntzak ez zuen mugarik, eta ezta beraz herriko parrokien odol galtze ekonomikoak ere. Horrela, urte berean beste erabaki hau ere hartu zen eliztarren artean: “Asi mismo 1.538 onzas de plata (26.146 reales de plata de vellon) de las iglesias unidas de Uzarraga (749) y Piedad (789) para que se inviertan en subsistencias de las tropas francesas”[6].

Gezurra badirudi ere, egoera honetan bazuten eliztarrek ezkutuko karta bat, zeukaten guztia deklaratu ez zutelako. Arestian aipatu izan dugun 1793-1795eko frantsesen aurka izandako gerratean, elizaren liburuak eta zilarrezko bitxiak Gasteizera eta Mirandara bidali behar izan zituztela frantsesok egiten ari ziren lapurretatik babesteko. Badakigu, Independentzia gerrate honetan ere antzerako trikimailuren bat-edo erabili zela, 1813ko gastu agiria batek zera adierazten digulako: “200 reales por el gasto de custodiar los ornamentos de dicha iglesia y manejarlos en 6 años mediante a que aqui peligraban por la amenaza de la guerra del frances”[7].

Halaber, oraindik ere, aurreko gastuak gutxi balira, Uzarragako parrokiaren bitxiak (zilarrezko lau zutargi), eta Errukizko Amaren zilarrezko pitxarra eta zilarrezkoa ere zen gurutze handia, saldu beharrean egon ziren “para el substento de las tropas francesas”[8]. Guztira, 5.438 erreal jaso zituen. Eroslea, Juan Antonio de Mujica izan zen.



[1] Idem, 300 orrialdea.
[2] Errukizko Amaren parrokiko laugarren heriotza liburua. Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoa. Baita ere, Murugarren, Luis: Anzuola, Uzarraga y Elosua. CAM, San Sebastián, 1975, 123-124 orrialdeak.
[3] Idem, 124. orrialdea.
[4] Cuarto Libro de Cuentas (1731-1799): 06.024-1263/003. Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoa. Donostia.
[5] Maiordomoa: Pedro Bentura de Iturbe: 1809. Quinto libro de Cuentas (1799-1897): 1264/001 signatura. Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoa. Donostia.
[6] Maiordomoa: Pedro Bentura de Iturbe: 1809. Quinto libro de Cuentas (1799-1897): 1264/001 signatura. Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoa. Donostia.
[7] Maiordomo: Pedro Bentura de Iturbe: 1813.  Quinto libro de Cuentas (1799-1897): 1264/001 signatura. Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoa. Donostia.
[8] Idem.

jatorrizkoa ikusi

2013-2024
Blogetan! Blog izarren bila

AZKUE FUNDAZIOA
Agoitz plaza 1, 48015 Bilbo, Bizkaia
Tel. 94 402 80 81 - Faxa. 94 405 24 07